Girjáivuođagelbbolašvuohta

Jus galgá lihkostuvvat barggus háhkat searvadahtti ja luvvejeaddji skuvlla, de lea girjáivuođagelbbolašvuohta dehálaš. Oanehaččat čilgejuvvon, de mielddisbuktá girjáivuođagelbbolašvuohta konkrehta máhtu girjáivuođa birra, fápmokritihkalaš perspektiivvaid geavaheami birra ja fuomášangálggaid mohkkáivuođain. (Røthing, 2017:19). Girjáivuođagelbbolašvuohta sisttisdoallá maid miellaguoddoipmárdusa (Skrefsrud 2018:33). Dat lea dan birra ahte olmmoš oahpaheaddjin nákce hástalit fápmostruktuvrraid servodagas mat hehttejit ohppiid lihkostuvvat iežaset juvssuiguin skuvllas.

Iešguđetlágan ipmárdusat girjáivuođagelbbolašvuođas

Ohppiide sáhttá girjáivuođagelbbolašvuohta leat dat ahte máhttet ovttasdoaibmat earáiguin (Portera, 2008). Das lea sáhka searvama birra rievddadanproseassain maid ulbmil lea rievdadit olggušteaddji doaibmandábiid ja vealaheaddji struktuvrraid. Ja maiddái gálggat ja dáhttu doaimmahit juoidá go deaivida duolbmumiin (Kumshiro, 2002). Dán dáfus lea girjáivuođagelbbolašvuohta viiddis, eai ge gávdno makkárge čielga definišuvnnat das ahte mii girjáivuođagelbbolašvuohta lea. Dat lea baicca nu ahte gávdnojit ollu perspektiivvat girjáivuođagelbbolašvuođas.

Čuovvovaččat ovdanbuktojuvvojit guokte lahkoneami girjáivuođagelbbolašvuhtii, vai sáhttá váikkuhit háhkat dihtomielalašvuođa ja ovddideami profešuvdnagelbbolašvuođas go dat deaivida girjáivuođain: indiviidadiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta ja strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta.

Indiviidadiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta

Indiviidadiđolaš girjáivuođagelbbolašvuođa vuolggasadji lea ovttaskas olmmoš ja ovttaskas olbmo attáldagain ja máhtuin (Jammeh, 2019). Dat sáhttá ovdamearkka dihte leat miellaguoddoráhkadeaddji bargu oktagaslaš ovdagáttuiguin, dahje hárjeheapmi oažžut máhtu ovttasdoaibmama birra earáiguin geat leat earáláganat go ieš.

Individuála lahkoneapmi girjáivuođagelbbolašvuhtii lea ulbmilastojuvvon ohppiide ja movt oahppit galget ovdánit ja movt sii galget movttiidahttojuvvot leat oassin servodagas. Dat mearkkaša ahte bargá siskkobealde sajáiduvvan struktuvrraid muhtin dihto vuogádagas. Dákkár vuolggasajiin eai dárbbat vuogádagat dahje struktuvrrat rievdaduvvot (Tolo, 2014).

Individuála lahkoneapmi girjáivuođagelbbolašvuhtii sáhttá vejolaččat buvttahit rievdadeaddji bohtosiid. Attáldagat ja gálggat ovttasdoaibmat earáiguin geat leat earáláganat go ieš, lea dehálaš ja sáhttá mielddisbuktit ahte girjáivuohta gávdno buori hámis. Mihttun lea ahte oahppit galget oahppat eallit ovttas, ja lahkoneapmi dohkkeheami ja ovttasdoaibmama bokte sáhttá váikkuhit individuála girjáivuođagelbbolašvuhtii (Byram, 2008, Deardorff, 2004).

Indiviidadiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta ii bovde vealttakeahttá problematiseret servodatstruktuvrraid, fápmooktavuođaid ja rievdademiid. Individuála lahkoneapmi girjáivuođagelbbolašvuhtii sáhttá ovtta ládje mielddisbuktit ipmárdusa ja rievdadeami ovttaskas olbmui, mielddisbuktit guottuidnuppástuhttima ja addit ohppiide doaibmanfámuid. Dat mearkkaša ahte attáldagat ja máhttu sáhttet mielddisbuktit ahte doaibmanvejolašvuođat rahpasit álkibut ohppiide.

Nuppe dáfus sáhttá individuála lahkoneapmi girjáivuođagelbbolašvuhtii árvvoštallojuvvot diskurssa vuostá mii lea jurddašuvvon ovttaskas olbmui ja mii mielddisbuktá rievdadeami indiviidadásis servodaga eavttuid vuođul. Lea sáhka das ahte addit ohppiide reaidduid ja gálggaid máhttit orienteret servodagas. Váikkuhus das lea ahte “normalitehta” dahje “status quo” šaddet mihttun, ovdalii go viiddidit “normála”. Dát sáhttá ipmirduvvot dego heivehanpedagogihkkan (Tolo, 2014), mas ulbmil oahpahusain šaddá ahte heivehit ohppiid servodahkii. Dát hásttuha ja addá hehttehusaid girjáivuhtii, dat ii buvttat rievdadusaid servodatdásis ja sáhttá mielddisbuktit bisuhit praksisiid mat dulbmot, olgguštit ja vealahit.

Strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta

Strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta mielddisbuktá fas máhtu struktuvrraid birra (Jammeh, 2019) ja dan vuolggasadji lea ipmárdusas ahte máhttu struktuvrraráhkadeaddji birra mielddisbuktá rievdadusaid. Strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuođa mihttun lea addit ohppiide máhtu oaidnit struktuvrraráhkadeaddji ja dan bokte máhtu rievdadit servodaga (Kumshiro, 2002).

Dán málle mielde lea girjáivuođagelbbolašvuođas beroštupmi ovdagáttuide, nállevealaheapmái, vealaheapmái ja stereotiippaide struktuvrralaš dásis (Jammeh, 2019). Nie sáhttá lohkat ahte fokus sirdojuvvo individuála guottuin dasa ahte movt ovdamearkka dihte stereotiippat dahje ovdagáttut seailluhuvvot ja geardduhuvvot servodatdásis. Dás sáhttá sáhka leat buot áššiin, vealaheami rájes bargoeallimis, ja gitta govahallamiidda joavkkuin ja indiviiddain medias, girjjálašvuođas ja musihkas. Dás lea maid sáhka dan birra ahte hástalit generaliseremiid ja duohtan váldon áššiid birra joavkkuid ja identitehtaid birra (Røthing, 2017, Kumashiro, 2002).

Leat unnimusat guokte hástalusa strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuođas. Vuosttaš lea dan birra ahte movt mii ipmirdit duolbmuma , nuppásteami ja iešguđetláganvuođaid. Strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuohta geažuha ahte duolbmun, nuppásteapmi ja vealaheapmi čuhcet buohkaide seamma ládje (Kumashiro, 2002:47). Indiviiddain leat sihke iešguđetlágan ipmárdusat ja vásáhusat duolbmamis. Danin sáhttá čielga struktuvrralaš čilgehus duolbmamii šaddat beare veahtas, juste dan dihte go dat ii sáhte čilget iešguđetlágan vásáhusaid (Kumashiro, 2002:47). Danin lea dehálaš geahčastit mohkkáivuođaide (Røthing, 2017) ja ipmárdussii ahte duolbman ja fápmu leat seađđasat ja sáhttet rievddadit iešguđetlágan dilálašvuođain (Kumshiro, 2002).

Nubbi hástalus čielga strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuođas lea rievdadeami mihtu birra. Jurdda ahte máhttu struktuvrraid birra mielddisbuktá doaimmaid sáhttá leat váttis. Ii leat vealttakeahttá nu ahte máhttu struktuvrraid birra mielddisbuktá doaimmaid ja dáhtu rievdadit servodaga (Kumshiro, 2002). Máhttu struktuvrraid birra lea guovddážis servodaga rievdadeami oktavuođas, muhto rievdadeapmi gáibida maid doaimmahangelbbolašvuođa (Kumshiro, 2002). Dat mearkkaša ahte oahppit maid fertejit oažžut vejolašvuođa hárjehit háhkat alcceset doaimmahangelbbolašvuođa. Oahpahus galggašii láhčit vejolašvuođa ohppiide háhkat alcceset jurdagiid mat dahket vejolažžan doaimmahit. Strukturdiđolaš indiviiddat fertejit danin beassat hárjehallat dáidduid movt ráhkadit strategiijaid mat leat oaivvilduvvon doaimmaheapmái (Kumshiro, 2002).

Oahpaheaddji reflekšuvdna

Struktuvrrašdiđolaš lahkoneamis lea čielgasit mihttu rievdadit servodaga proseassaid. Das biddjo fuomášupmi rievdademiide servodagas ja struktuvrra ráhkadeaddjái, ii ge ovttaskas olbmui. Oahpahusas lea danne mihttun rievdadit servodaga, erohussan das ahte háliidit rievdadit ohppiid servodaga eavttuid vuođul

Muhtin muddui sáhttet lahkoneamit leat vuostálasgaskavuođas nubbi nubbái, seammás go oahpahus galgá bálvalit goappašiid ulbmiliid. Dás leat mii gealdagasdilis gaskal dan maid mii oaivvildit lea oahpahusa ulbmil ja das movt oahpahusa ulbmil galgá speadjalastojuvvot oahpahusas. Lea dehálaš ahte oahpaheddjiin lea dihtomielalaš oktavuohta iešguđetlágan lahkonemiide girjáivuođagelbbolašvuođas ja girjáivuođas, danin go iešguđetlágan lahkonanvugiin leat iešguđetlágan geažideamit. Dalle sáhttá leat ávkkálaš reflekteret čuovvovaš gažaldagaid birra:

• Movt mun ieš ipmirdan girjáivuođa?
• Movt barggan mun oahpahusas girjáivuođain ja girjáivuođagelbbolašvuođain?
• Mainna lágiin sáhtán mun bargat oahpahusas indiviida ja strukturdiđolaččat girjáivuođain? Lea go nu ahte mus dávjjit lea indiviidaperspektiiva, vai lea go dávjjit struktuvrralaš perspektiiva?
• Makkár gelbbolašvuođa háliidan mun ahte ohppiin galgá leat maŋŋil go leat geargan skuvllas ja movt berren mun dasto čađahit oahpahusa nu ahte dat šaddá vejolažžan?
• Movt sáhtán mun oahpaheaddjin sihkkarastit ahte oahppit ožžot vejolašvuođa suokkardit fáddáčoakkáldagaid iešguđet geainnuid čađa?

Geainnut indiviidadiđolaš girjáivuođagelbbolašvuhtii

• Dihtomielalašvuohta iežas ovdagáttuid birra: Dat sáhttá leat dehálaš sihke ohppiide ja oahpaheddjiide ahte šaddat dihtomielalaš iežas ovdagáttuid birra. “Makkár ovdagáttut leat mis?”, “Gos bohtet dát ovdagáttut?”, sáhttet leat dehálaš gažaldagat maid jearrá ohppiin ja alddis. Go dohkkeha ovdagáttuid ja ipmárdusa daidda, de sáhttit mii maid rievdadit daid.
• Ovttasdoaibma metodan: joavkobarggut ja joavkohárjehallamat main oahppit ožžot vejolašvuođa hárjehallat ovttasdoaibmat earáiguin, sáhttá mielddisbuktit ahte ohppiin ovdána dáidu dohkkehit girjáivuođa ja doahttaleami dasa ahte mii leat iešguđetláganat. Ovttasdoaibmama bokte ožžot oahppit vejolašvuođa ovdanbuktit girjáivuođa mii gávdno luohkkálanjas. Dat sáhttet leat bargobihtát girjáivuođa fáttá birra, dat sáhttá maid leat mávssolaš čađahit hárjehusaid huksendihti oktavuođaid luohkás.
• Doabaipmárdus ja máhttu girjáivuođa birra: Lea dehálaš ahte oahppit ožžot vejolašvuođa háhkat alcceset máhtu girjáivuođa birra. Dás sáhttá sihke govda ja baskkes lahkoneapmi leat ávkkálaš. Oahppit berrejit oažžut doabaipmárdusa mii čalmmustahttá girjáivuođa servodagas ja máŋggabeallásašvuođain mat gávdnojit girjáivuođas. Okta movt sáhttá dahkat dan lea ovttas deavdit girjáivuođadoahpaga ja maiddái ávkkástallat oahpponeavvuin main iešguđetlágan ipmárdusat girjáivuođas leat ovddastuvvon.

Geainnut strukturdiđolaš girjáivuođagelbbolašvuhtii

• Máhttu struktuvrraid birra: Máhttu strukturerejeddjiid birra sáhttá veahkehit ohppiid ipmirdit movt ja mainna lágiin duolbman, ovdagáttut ja stereotiippat bisuhuvvojit servodagas, ja maiddái movt ovdamunit bisuhuvvojit ja buvttaduvvojit ođđasit. Okta málle movt sáhttá lahkonit dán lea go čájeha movt servodatstruktuvrrat sáhttet váikkuhit ovttaskas olbmuid ja joavkkuide. Dása sáhttá atnit ovdamearkka dihte iešguđetlágan teorehtalaš geahččanguovlluid oahpahusas. Dahje sáhttá čađahit hárjehemiid mas oahppit ožžot iešguđetlágan njuolggadusaid ja vuoigatvuođaid, muhto galget bargat seamma bargguid. Ja dan maŋŋil digaštallat manin lei álkit nuppiide ja váddásit earáide. Dákkár bargu addá vejolašvuođa oahpaheaddjái divvut gažaldaga: “Lei go buohkain seamma vejolašvuohta čađahit barggu?”, “Lei go iešguđetlágan njuolggadusain dadjamuš bohtosii?”. Dan maŋŋil sáhttá oahpaheaddji čatnat hárjehusa vejolašstruktuvrraide ja addit ohppiide máhtu dan birra ahte movt struktuvrrat sáhttet váikkuhit ovttaskas olbmui ja joavkkuide.
• Hukset ođđa muitalusaid: Ipmárdusat ja ásahuvvon govahallamat olbmuin ja identitehtain sáhttet maid mielddisbuktit duolbmama ja olggušteami. Dát sáhttá hástaluvvot ja rievdaduvvot jus oahppit ožžot oassálastit máhttobuvttadeapmái ja ráhkadit muitalusaid mat eai leat vuolgán ásahuvvon stereotiippalaš ovdanbuktimiin joavkkuin dahje identitehtain. Oahpaheaddji ja oahppi sáhttiba ovttas leat jurddaproseassain mas suokkardallet ahte movt juoga sáhttá leat earálágan. Dán sáhttá dahkat jus ráhkada ođđa muitalusaid, dalle sáhttit mii maid rievdadit min ipmárdusa ja váikkuhit dasa ahte njeaidit govahallamiid mat seailluhit duolbmama ja olggušteami.

Girjjálašvuohta

Banks, J.A (2009). The Routledge international companion to multicultural education. Routledge.

Borchgrevink, T., & Brochmann, G. (2008). Mangfold uten grenser. Samtiden, 3, 22-31.

Byram, M. (2008). From foreign language education to education for intercultural citizenship: Essays and reflections. Clevedon: Multilingual Matters

Deardorff, D.K. (2004). The identification and assessment of intercultural competence as a student outcome of internationalization at institutions of higher education in the United States (Doktoravhandling, Norh Carolina State University). Hentet 12.04.2019. Fra: https://repository.lib.ncsu.edu/bitstream/handle/1840.16/5733/etd.pdf?seque

Ese, J. (2003). Hva er mangfold? Mangfold og ulikhet i et læringsperspektiv. Universell.

Fraser, N. (2003). Social justice in the age of identity politics: Redistribution, recognition and participation. I N. F. Honneth, Redistribution or Recognistion? (ss. 9-48) London: Verso.

Jammeh, B.V (2019) Mangfoldskompetanse i samfunnsfag: læreres forståelser og erfaringer med mangfold og mangfoldskompetanse (Mastergradavhandling, Universitet i Oslo) Hentet fra: https://www.duo.uio.no/bitstream/handle/10852/70149/Masteroppgave-Binta-Victoria-Jammeh-Duo.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Kooij, K. S. (2014). Flerkulturell pedagogikk. I J. H. Witten, Pedagogikk- en grunnbok (ss. 584-599). Cappelen Damm AS.

Kumashiro, K. (2002). Troubling Education. New York: Routledge.

Kunnskapsdepartementet. (2015). Generell del av lærerplanen. Hentet fra: https://www.udir.no/laring-og-trivsel/lareplanverket/generell-del-av-lareplanen/

May, S. (2009). Critical multiculturalism and education. I J. A. Banks, The Routledge international companion to multicultural education (ss. 53-68). Routledge.

Mikander, P., Zilliacus, H., & Holm, G. (2018). Intercultural education in transition: Nordic perspectives. Education Inquiry, 9(1), 40-56.

Phil, J. (2010). Etnisk mangfold i skolen. Universitetsforlaget.

Portera, A. (2008). Intercultural education in Europe: epistemological and semantic aspects. Intercultural education, 19(6), 481-491.

Røthing, Å. (2017). Mangfoldskompetanse perspektiver på undervisning i yrkesfagene. Cappelen Damm Akademisk.

Skrefsrud, A.T. (2018). Pedagogikk og elevkunnskap i en mangfoldig skole. I Schjetne, E. & Skrefsrud, A.T (Red.), Å være lærer i en mangfoldig skole: kulturelt og religiøst mangfold, profesjonsverdier og verdigrunnlag. (1. Utgave, s. 22-36) Oslo: Gyldendal.

Tolo, A. (2014). Utforming av utdanningspolitikk på det flerkulturelle området. I K. Westrheim & A. Tolo (Red.), Kompetanse for mangfold: om skolens utfordringer i det flerkulturelle Norge, 96-118.

Westerheim, K. Hagatun, K. (2015). Hva betyr «kompetanse for mangfold» i utdanningssystemet? – Et kritisk perspektiv på mangfolds diskursen. Norsk pedagogisk tidsskrift.