Learohkh leah meatan

Bijjemes bielie daam tjïerteste:

Skuvle edtja sijjie årrodh gusnie maanah jïh noerh demokratijem rïektesisnie dååjroeh. Learohkh edtjieh dååjredh dah govlesuvvieh skuvlen aarkebiejjien, dah tjïelke baajnehtimmiefaamoem utnieh, jïh maehtieh baajnehtidh dam mij lea dej bïjre. Dah edtjieh dååjrehtimmiem åadtjodh jïh praktiseeredh joekehts såarhts demokrateles meatanårromem, dovne biejjieladtje barkosne faagine jïh vuesiehtimmien gaavhtan learohkeraerien jïh jeatjah raerieorgaani tjïrrh» (1.6).

Akten aarkebiejjien mijgellielaaketje ulmijste jïh gaertjies mierijste stuvrelge, maahta stoerre haesteme lohkehtæjjide årrodh daejtie ulmide saetniedehtedh. Dilemmah leah tjïelke: Guktie astedh goltelidh gosse daajroeulmieh leah vijries, guktie nuepiem vedtedh meatan årrodh gosse raaktan learoesoejkesjh jïh njoelkedassh åtna mejtie tjuara fulkedh?

Learohke goh meatanårroje?

Aarebi libie buerkiestamme guktie demokratije jïh demokrateles meatanårrome eah leah naakede mejtie maahta learoehkidie ryöjrehtidh abstraktelaakan, men aaj mij akt maam tjuara haarjanidh jïh darjodh skuvlen konteekstesne. Learohkh joe daelie maehtieh meatanårroejinie vuajnalgidh skuvlen seabradahkesne? Daenie mïelh tjiehpiji gaskem demokratijelïeremesuerkesne göökte joekehts otnjegi vööste tjuvtjiedieh.

Maanareakta- jïh faamoedehtemeperspektijven mietie learohkh eah edtjh ajve båetijen aejkien aktöörine jïh meatanårroejinie vuajnalgidh dejnie prosessine mah leah dej ïedtji bïjre. Maanaj reakta meatan årrodh lea aaj faamosne skuvlese. Daesnie dah sijjen råållam haarjanieh jïh evtiedieh goh aktööre veartenisnie, jïh dïedtem sov åvteste jïh ektievoeten åvteste åtna.

Jis meatanårrojevoete ajve illedahkine vuajnelge demokratijelïeremistie, naakede mïsse edtja learoehkidie ryöjrehtidh, dellie dïhte jeahta learohkh/maanah eah leah gaervies, amma fer vaenie maahtoem utnieh jallh eah leah nuekie skearkagamme meatan årrodh demokrateles prosessine (nov amma dejnie «eensi», politihkeles prosessine skuvlen ålkolen). Men, maanah jïh noerh leah iktesth veevesovveme sosijaale praksisi sïjse mejtie ij maehtieh oktegh vuejnedh dehtie guhkiebasse politihkeles jïh kulturelle konteeksteste. Dah aaj iktesth meatan demokrateles prosessine skuvlen ålkolen:

Noerh leah meatan noeresiebrine, lahtesh tjaelieh plaaran Aftenposten Si:D, voenges plaerine jallh online-digkiedimmine, dah organiseerieh jïh meatan klijmagïrreminie. Ij leah daate vuekieh meatanårrojevoetem vuesiehtidh, jalhts daah noerh eah annje maehtieh meatan årrodh voenges jallh nasjonaale veeljeminie? Ij byörh dan åvteste dejtie itjmieslaakan vaeltedh goh meatanårrojh aktene skuvlekonteekstesne?

Gert Biesta (2011) dam naemhtie buerkeste: “Citizenship… is participative and as such itself an inherently educative process as it has to do with the transformation of the ways in which young people relate to, understand and express their place and role in society” (s. 12). Sijjen gaskesadtemen jïh ektiedahkoen tjïrrh skuvlebiejjien jïh gosse aelkieh meatan årrodh politihkeles jieliedisnie learohkh jïjtjemse evtiedieh jïh skearkagieh sijjen meatanårrojeråållesne.

Sijjen gaskesadtemen jïh ektiedahkoen tjïrrh skuvlebiejjien, jïh gosse aelkieh meatan årrodh politihkeles jieliedisnie learohkh jïjtjemse evtiedieh jïh skearkagieh sijjen meatanårrojeråållesne.

Seamma tïjjen skuvle ij leah sjïere demokrateles institusjovne. Learohkh eah maehtieh veeljedh jallh båarhte veeljedh dejtie mah dej bijjelen muenieh, jïh lea joekoen gellie suerkieh skuvlen ulmijste jïh praksisijstie learohkh eah maehtieh baajnehtidh. Daate vuestiebielesne tjåådtje dååjrehtimmide politihkeles organisasjovnejieliedisnie skuvlen ålkolen.

Dan gaavhtan Kjetil Børhaugen (2017:4) mïelen mietie ij leah reaktoe learohki meatanårromem skuvlesne vuejnedh goh akte såarhts meatanårrojevoete politihkeles jieliedisnie staatesne jïh tjïeltine. Dan åvteste dïhte maam learohkh dååjrehtin ajve såemiesmearan sæjhta væjsaldahkine årrodh dej politihkeles institusjovni sïjse skuvlen ålkolen».

Børhaug amma veanhta vihkeles voerkes årrodh gåhkoem learohki meatanårromevuekiej jïh nuepiej gaskem skuvlesne jïh abpe seabradahkesne, olles vaahresnesjïdth «faamohtsvoetem jïh apatijem damtedh gosse learohkh vueptiestieh politihkeles systeeme ij juhtieh goh akte voenges, deliberatijve ektievoete» (ibid.).

Dan åvteste vihkele voerkes årrodh mej mieriej jïh gaertjiedimmiej sisnjeli learohki meatanårromevoete evtiesåvva. Læjhkan ussjedimmie demokratijen jïh meataårromevoeten bïjre bijjemes bielesne, lea akte vuajnoe gusnie meatanårromevoete lea naakede mij jïjtjemse evtede ånnetji ånnetji dahkoen jïh ektiedahkoen tjïrrh aaj skuvlebyjresisnie. Dagkeres vuajnoen mietie skuvlen tjïelke laavenjasse sæjhta årrodh ussjedidh guktie learohkh nuepiem åadtjoeh sijjen råållam evtiedidh goh meatanårroje skuvleseabradahkesne.

Litteratur:

Børhaug, K. (2017). Ei endra medborgaroppseding?. Acta Didactica Norge, 11(3), Art. 6, 18, sider. https://doi.org/10.5617/adno.4709 (https://doi.org/10.5617/adno.4709)

Biesta, G. (2011): Learning Democracy in School and Society. Education, Lifelong Learning, and the politics of Citizenship https://www.sensepublishers.com/media/587-learning-democracy-in-school-and-society.pdf

Lenz, C. (2020) Demokrati og medborgerskap i skolen. Pedlex